قصاص در قرون نخستین اسلامی

پدیده قصه و قصه گویی در عرب جاهلی رایج بود. قصاص در قبایل خود به قصه گویی و بیان ضربه شست ها، قهر و غلبه های پهلوانان و قهرمانان قبایل خود می پرداختند و این قصه گویی های قصاص جاهلی با هدفِ عبرت آموزی و پند و اندرز و نیز ترغیب و تشویق بوده و با آموزه های دیگر ملل و ادیان در آمیخته می شد. با ظهور اسلام روند قصه گویی در مدت زمان کوتاهی متوقف شد و اندکی پس از رحلت پیامبر (ص) بار دیگر با رویکرد دینی احیا شد. بر اثر این بازتولید، آفاتی هر چند نامحسوس بر متون، افکار و فرهنگ جامعه ی اسلامی تحمیل شد. در این پژوهش، قصاص در دو حوزه ی پراکندگی جغرافیایی در شرق و غرب جهان اسلام، و نیز اشتغال و اشتهار آن ها در عرصه های علمی با روش کمی و فراوانی سنجی به بحث و بررسی گذاشته شده است. در این پایانامه روشن می شود که فراوانی فعالیّت و عملکرد قصاص در مناطق شرقی جهان اسلام بیشتر از مناطقِ غربی بوده است. همچنین، بیشترین فراوانی اشتغال قصاص در حوزه ی قضاوت و اشتهار آن ها در تفسیر و سپس فقه بوده است. فراوانی حوزه های دیگر به هم نزدیک و نسبت به این سه حوزه کمتر است. در مورد فراوانی گرایش های مذهبی قصاص نکته قابل توجه اختلاف معنادار شیعه با بیشترین فراوانی است، به طوری که با 42% نزدیک به نیمی از درصد فراوانی را به خود اختصاص داده است. پس از آن قصاص سنی مذهب و خوارج و قدری قرار دارند و در آخر نیز مرجئه و مشبهه کمترین فراوانی را در گرایش های مذهبی قصاص دارند.